ગુજરાત આંદોલનનો આત્મા - ઇન્દુચાચા

1 મે ​​1960ના રોજ બોમ્બે રાજ્યથી અલગ થઈને ગુજરાત રાજ્યની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. મહાગુજરાત આંદોલન પછી ગુજરાત રાજ્યની રચનાનો માર્ગ મોકળો થયો હતો, જેનો શ્રેય ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકને આપવામાં આવે છે. તેઓ લોકોમાં ઈન્દુ ચાચા તરીકે લોકપ્રિય હતા.

આઝાદીના થોડા વર્ષોમાં જ અલગ ગુજરાત રાજ્યની માંગ થવા લાગી હતી. આ માંગને વર્ષ 1955-56ની આસપાસ વેગ મળ્યો હતો. તે સમયે કેન્દ્રમાં જવાહરલાલ નેહરુ વડાપ્રધાન હતા. શરૂઆતમાં તેઓએ આ માંગની અવગણના કરી, પરંતુ જ્યારે ગુજરાતમાં અલગ રાજ્યની માંગ વધુ ઉગ્ર બની, ત્યારે કેન્દ્ર અને તત્કાલીન બોમ્બે રાજ્ય સરકારે માંગ સ્વીકારવી પડી હતી. જ્યાં ગુજરાતી ભાષા બોલાતી હતી, એ વિસ્તારને ગુજરાત અને મરાઠી ભાષા બોલાતો વિસ્તાર મહારાષ્ટ્ર રાજ્ય તરીકે અલગ થયા હતા.

વર્ષ 1955માં અલગ ગુજરાત રાજ્યની માંગ ધીમે ધીમે વેગ પકડતી ગઈ હતી.ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકે ઓગસ્ટ 1956માં મહાગુજરાત ચળવળ શરૂ કરી હતી.ગુજરાત રાજ્યની સ્થાપના સાથે ડો.જીવરાજ મહેતાને મુખ્યમંત્રી બનાવવામાં આવ્યા અને અમદાવાદ રાજ્યનું પ્રથમ પાટનગર બન્યું હતું. બે વર્ષ પહેલા રાજ્યમાં જ્યારે પ્રથમ વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાઈ હતી, ત્યારે કોંગ્રેસે 113 સભ્યોની વિધાનસભામાં 15 બેઠકો જીતી હતી. સ્વતંત્ર પાર્ટીને 26 બેઠકો, પ્રજા સમાજવાદી પાર્ટીને 7 બેઠકો અને નૂતન મહાગુજરાત પરિષદને માત્ર 1 બેઠક મળી હતી. ગુજરાત રાજ્યના સર્જક ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકની પાર્ટી જનતા પરિષદને સફળતા મળી ન હતી. સ્વાતંત્ર્ય ચળવળ સાથે સંકળાયેલા યાજ્ઞિક અમદાવાદમાંથી ઘણી વખત લોકસભામાં ચૂંટાયા હતા.

ગુજરાતે છેલ્લા છ દાયકામાં ચોક્કસપણે વિકાસની લાંબી સફર કરી છે. આજે દેશના વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી ગુજરાતના છે. તેમના પહેલાં મોરારજી દેસાઈ પહેલા ગુજરાતી હતા, જેઓ દેશના વડાપ્રધાન બન્યા હતા. ગાંધી અને પટેલની આ ભૂમિને અલગ રાજ્યનો દરજ્જો આપવાનો શ્રેય ઈન્દુ ચાચાને જાય છે. તેઓ એક આંદોલનકારી તરીકે સફળ રહ્યા હતા, પરંતુ જ્યારે તેઓ રાજકારણમાં આવ્યા ત્યારે તેઓ પોતે જીત્યા હતા પરંતુ તેમની પાર્ટીને વધુ સફળતા મળી ન હતી.

1956માં મહાગુજરાત આંદોલન પછી ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકની લોકપ્રિયતાનો અંદાજ એ વાત પરથી લગાવી શકાય છે કે એક વખત પંડિત જવાહર લાલ નેહરુને અમદાવાદમાં સભા કરવી પડી હતી. તેઓ વડાપ્રધાન હતા અને બોમ્બે સ્ટેટની કમાન મુખ્યમંત્રી તરીકે મોરારજી દેસાઈના હાથમાં હતી, પરંતુ અલગ રાજ્ય માટે આંદોલન ચલાવી રહેલા ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકે નેહરુની સભા પહેલા અમદાવાદમાં જનતા કર્ફ્યુની જાહેરાત કરી હતી. આની એટલી અસર થઈ કે લોકો નેહરુની સભામાં ન ગયા. આ પછી નેહરુએ લોકોની સાર્વજનિક લાગણીઓને સમજાઈ અને પછી તેમણે 1 મે, 1960 ના રોજ ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્ર રાજ્ય બનાવવાની માંગ સ્વીકારી હતી.

નડિયાદમાં 22 ફેબ્રુઆરી, 1892ના રોજ જન્મેલા ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિકનું ગુજરાત રાજ્યની રચનાના 12 વર્ષ પછી 17 જુલાઈ, 1972ના રોજ અવસાન થયું હતું. ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિક તેમના જીવનના છેલ્લા 82 દિવસોમાં મૃત્યુ સાથે સંઘર્ષ કરી રહ્યા હતા. પરંતુ છેલ્લે એ જંગ તેઓ હારી ગયા હતા.